Z nowego badania wynika, że jeśli chodzi o opiekę nad młodymi, szympansice matki dokładają wszelkich starań. Wykorzystując dane obserwacyjne dzikich szympansów z 10 lat, naukowcy odkryli, że chociaż dorośli często się bawią, a młode szympansy dużo się bawią, gdy zaczyna brakować pożywienia, dorośli odkładają na bok wzajemne zabawy i skupiają się na przetrwaniu.
Ale w międzyczasie szympansie-matki w dalszym ciągu są głównymi towarzyszami zabaw swojego potomstwa: łaskoczą, gonią i bawią się „samolotem”. Sugeruje to, że szympansie-matki odgrywają niezastąpioną rolę we wspieraniu rozwoju fizycznego i społecznego młodych, nawet gdy znajdują się pod wpływem stresu pokarmowego.
Obserwacje w ramach badania miały miejsce w Parku Narodowym Kibale w Ugandzie, a analizą badań, opublikowaną w Current Biology, kierowały Zarin Machanda, adiunkt antropologii i biologii, oraz jej były współpracownik podoktorski Kris Sabbi, który obecnie jest pracownikiem uczelni w biologii ewolucyjnej człowieka na Uniwersytecie Harvarda.
Kibale to najbardziej zagęszczony las na świecie, w którym żyje trzynaście gatunków, w tym ponad 1000 szympansów. Naukowcy zaczęli przyzwyczajać szympansy do obecności ludzi w 1987 roku. Przez dziesięciolecia zespoły badaczy sporządzały szczegółowe notatki terenowe dotyczące niemal każdego obserwowalnego zachowania, w tym wspinania się, karmienia, pielęgnacji, nawoływania, agresji i zabawy.
Dzięki swojej wcześniejszej pracy Machanda i Sabbi zapoznały się ze skłonnością do zabawy szympansów i postanowiły przyjrzeć się bliżej wzorcom zachowań podczas zabawy. Spodziewali się, że sezonowe wahania w dostępności pożywienia będą miały wpływ na czas spędzany przez dorosłe szympansy na zabawie.
Na przykład, gdy zapasy wysokiej jakości owoców były niskie, szympansy skupiały się na znajdowaniu i zbieraniu fig i liści, a odkładały czas na zabawę. Co zaskakujące, chociaż matki szympansów miały takie same trudności ze znalezieniem pożywienia, nadal poświęcały dużo czasu na dbanie o rozwój swojego potomstwa poprzez zabawę.
Wyciąganie wniosków z zabawy
„Badania nad zabawą łączą się z próbą zrozumienia ewolucji przywództwa wśród szympansów” – stwierdziła Machanda. „Próbowaliśmy sprawdzić, czy szympansy mają tylko jedną drogę do przywództwa, którą zawsze uważano za agresywność, czy też zabawa i inne zachowania budują wiele wymiarów charakteru, które mogą sprawić, że odniosą większy lub mniejszy sukces”.
Zabawa nie jest zbyt powszechna na wolności, przynajmniej wśród dorosłych zwierząt. Młode ssaki rzeczywiście często się bawią, ale głównie między sobą lub kosztem zirytowanego i biernego dorosłego. Wyjątkiem są delfiny, małpy i małpy człekokształtne. Dobór naturalny ma tendencję do tłumienia kosztownych ćwiczeń, gdy spełnią one swój cel rozwojowy i przychodzi czas, aby skupić się na znajdowaniu pożywienia, uważaniu na drapieżniki i łączeniu się w pary. Jednakże w przypadku szympansów zabawy dorosłych służą cementowaniu więzi społecznych.
Dlaczego niektóre naczelne bawią się przez całe życie, a inne nie? „Myślę, że naczelne wyróżniają się tym, że spędzają więcej czasu w okresie dorastania w porównaniu do innych ssaków” – stwierdziła Machanda. „Mają także wysoko rozwinięte mózgi i żyją w zorganizowanych grupach, w których obowiązują bardzo szczegółowe zasady rządzące interakcjami między jednostkami. Zabawa pozwala im rozwijać nie tylko umiejętności fizyczne, ale także umiejętności interakcji społecznych”.
Struktura społeczna w świecie szympansów może również wyjaśniać, dlaczego szympansie-matki czasami stają się głównymi partnerami zabaw swoich młodych. Szympansy mają bardzo płynny system społeczny zwany fuzją rozszczepienia, co oznacza, że na przykład w grupie 60 szympansów mniejsze grupy mogą oddzielać się na kilka dni lub tygodni, a następnie łączyć się ponownie, podczas gdy inne grupy się odrywają.
Kiedy zaczyna brakować pożywienia, szympansie-matki mają tendencję do dzielenia się na mniejsze grupy lub samotnego przebywania ze swoimi dziećmi. „Ale robiąc to, ograniczają także zdolność swoich dzieci do zabawy z innymi, przez co matki stają się głównymi towarzyszami zabaw” – stwierdziła Sabbi. „Rezygnują z mniejszej rywalizacji w karmieniu w większej grupie na rzecz większej ilości czasu i energii spędzanej na zabawie z najmłodszymi”.
Dla porównania, grupa 60 pawianów zawsze trzyma się razem, więc młode pawiany zawsze mają w pobliżu inne pawiany w ich wieku do zabawy. Matki pawianów zwykle nie bawią się ze swoimi dziećmi.
Rodzaje zabaw
Zabawa wśród szympansów często dzieli się w zależności od płci. „Nierzadko zdarza się, że samce szympansów angażują się w bardziej agresywne zabawy, podczas gdy samice zajmują się zabawami związanymi z rodzicielstwem” – stwierdziła Machanda. „Widzisz, jak ćwiczą noszenie rzeczy – jest to swego rodzaju przygotowanie do przyszłego zachowania matki. Samce często oceniają się nawzajem, a kiedy dożywają drugich urodzin, styl zabawy zmienia się i może stać się bardziej brutalny”.
To do matek często wracają nieletni i starsze niemowlęta. „Jeśli bawią się z kimś i zaczyna robić się zbyt ostro, zmieniają zabawę i wracają do zabawy z mamą, bo ostatecznie jest to bardzo bezpieczne miejsce” – powiedziała Sabbi.
„Jeśli porównamy z ludźmi, bardzo łatwo jest znaleźć wiele dowodów w literaturze z zakresu psychologii dziecięcej na to, jak ważne jest, aby ludzkie matki i ojcowie bawili się ze swoimi dziećmi, zwłaszcza w bardzo młodym wieku. Mama i tato są ważni w pierwszej zabawie partnerów, zanim dzieci zaczną korzystać z własnych sieci społecznościowych” – powiedziała.
„Jako mama nie mogę patrzeć na swoje dzieci i nie postrzegać ich jako naczelnych” – powiedziała Machanda. „Widzę niesamowitą wartość zabawy w życiu moich dzieci, kiedy się z nimi bawię lub kiedy widzę, jak bawią się z przyjaciółmi. Widzę, jak wykorzystują ją do rozwijania pewnych umiejętności. Utożsamiam się także z mamami szympansów i kosztem energii, jaki pochłania zabawa, gdy ich dzieci na nie wskakują, a one chcą się po prostu zdrzemnąć. Ale obserwowanie szympansów uczyniło mnie lepszym rodzicem”.