Nowe badanie przedstawia dane genomowe pochodzące od 23 000-letniego osobnika, który żył w prawdopodobnie najcieplejszym miejscu Europy u szczytu ostatniej epoki lodowcowej. Najstarszy ludzki genom odzyskany z południowego krańca Hiszpanii dodaje ważny element układanki do genetycznej historii Europy.
Międzynarodowy zespół naukowców przeanalizował starożytne ludzkie DNA z kilku stanowisk archeologicznych w Andaluzji w południowej Hiszpanii. Badanie dotyczy najstarszego dotychczas genomu z Cueva del Malalmuerzo w południowej Hiszpanii, a także liczących od 7000 do 5000 lat genomów wczesnych rolników z innych dobrze znanych miejsc, takich jak Cueva de Ardales.
Półwysep Iberyjski odgrywa ważną rolę w rekonstrukcji historii populacji ludzkiej. Jako geograficzna ślepa uliczka w południowo-zachodniej Europie, jest z jednej strony uważana za schronienie podczas ostatniej epoki lodowcowej z jej drastycznymi wahaniami temperatury. Z drugiej strony mógł być jednym z punktów wyjścia do rekolonizacji Europy po maksimum zlodowacenia. Rzeczywiście, poprzednie badania donosiły o profilach genomowych łowców-zbieraczy sprzed 13 000 do 8 000 lat z Półwyspu Iberyjskiego i dostarczyły dowodów na przetrwanie i kontynuację znacznie starszej paleolitycznej linii, która została zastąpiona w innych częściach Europy i jest już nie do wykrycia.
Po śmierci organizmu jego DNA zachowuje się tylko przez określony czas iw sprzyjających warunkach klimatycznych. Ekstrakcja DNA ze starożytnych szczątków z gorących i suchych klimatów to ogromne wyzwanie dla naukowców. W Andaluzji, na południu dzisiejszej Hiszpanii, warunki klimatyczne są podobne do tych w Afryce Północnej – jednak udało się odzyskać DNA 14 000-letnich osobników ludzkich z jaskini w Maroku. Nowe badanie wypełnia kluczowe luki czasowe i przestrzenne. Naukowcy mogą teraz bezpośrednio zbadać rolę południowego Półwyspu Iberyjskiego jako schronienia dla populacji epoki lodowcowej i potencjalnych kontaktów populacji przez Cieśninę Gibraltarską podczas ostatniej epoki lodowcowej, kiedy poziom mórz był znacznie niższy niż obecnie.
We właściwym miejscu we właściwym czasie
Pochodzenie genetyczne osobników ze środkowej i południowej Europy, które żyły przed maksimum ostatniego zlodowacenia (24 000 do 18 000 lat wcześniej), różni się od tych, które później ponownie skolonizowały Europę. Jednak sytuacja w Europie Zachodniej nie była do tej pory jasna ze względu na brak danych genomowych z krytycznych okresów. Liczący 23 000 lat osobnik z Cueva del Malalmuerzo niedaleko Granady w końcu dodaje dane z czasów, gdy duże obszary Europy były pokryte masywnymi pokrywami lodowymi. Badanie opisuje bezpośredni związek genetyczny między 35 000-letnim osobnikiem z Belgii a nowym genomem z Malalmuerzo. „Dzięki wysokiej jakości naszych danych byliśmy w stanie wykryć ślady jednej z pierwszych linii genetycznych, które zasiedliły Eurazję 45 000 lat temu. Co ważne, znaleźliśmy podobieństwa z 35 000-letnim osobnikiem z Belgii, którego pochodzenie możemy teraz prześledzić” dalej do 23 000-letniego osobnika z południowej Iberii” – wyjaśnia pierwsza autorka Vanessa Villalba-Mouco z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka.
Osobnik z Cueva del Malalmuerzo nie tylko nawiązuje do wcześniejszych okresów osadnictwa, ale także do łowców-zbieraczy południowej i zachodniej Europy, którzy żyli długo po ostatniej epoce lodowcowej. Potwierdza to również ważną rolę Półwyspu Iberyjskiego jako schronienia dla populacji ludzkich podczas ostatniej epoki lodowcowej. Stamtąd ludzie migrowali na północ i wschód, gdy pokrywy lodowe ustąpiły. „Dzięki Malalmuerzo udało nam się znaleźć odpowiednie miejsce i odpowiedni okres, aby prześledzić paleolityczną grupę ludzką aż do jednego z proponowanych ostoi epoki lodowcowej. Znalezienie tak trwałego dziedzictwa genetycznego na Półwyspie Iberyjskim jest niezwykłe, zwłaszcza ponieważ ten przodek sprzed epoki lodowcowej już dawno zniknął w innych częściach Europy” – dodaje starszy autor Wolfgang Haak z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka.
Więcej puzzli z historii ludzkości
Co ciekawe, autorzy nie znaleźli żadnego powiązania genetycznego między południowym Półwyspem Iberyjskim a Afryką Północną – pomimo odległości zaledwie 13 kilometrów przez Morze Śródziemne i podobieństw w zapisach archeologicznych. „W Malalmuerzo nie znaleźliśmy dowodów na wkład genetyczny linii północnoafrykańskich i odwrotnie, nie ma dowodów na wkład genetyczny z południowej Hiszpanii w genomach 14 000-letnich osobników z jaskini Taforalt w Maroku” dodaje Gerd-Christian Weniger z Uniwersytetu w Kolonii. „Dlaczego Cieśnina Gibraltarska była barierą pod koniec ostatniej epoki lodowcowej, jest nadal jedną z nierozwiązanych kwestii badań archeologicznych w zachodnim regionie Morza Śródziemnego”.
Badanie obejmuje również szereg młodszych osobników z neolitu, czyli okresu, w którym pierwsi rolnicy przybyli do Europy z Bliskiego Wschodu. Charakterystyczne pochodzenie genetyczne anatolijskich grup neolitycznych jest rzeczywiście wykrywalne u osobników z Andaluzji, co sugeruje, że ci pierwsi rolnicy rozprzestrzenili się na duże odległości geograficzne. „Ludzie neolityczni z południowej Półwyspu Iberyjskiego wykazują jednak wyższy odsetek linii łowców-zbieraczy. Dlatego interakcje między ostatnimi myśliwymi a pierwszymi rolnikami mogły być znacznie bliższe niż w innych regionach” – mówi współautor Jose Ramos-Muñoz z Universidad de Cádiz.
Specjalna rola Półwyspu Iberyjskiego w epoce lodowcowej wciąż odbija się echem tysiące lat później. „Co zaskakujące, dziedzictwo genetyczne paleolitycznych łowców-zbieraczy jest nadal wykrywalne u wczesnych rolników z południowej Półwyspu Iberyjskiego, co wskazuje na lokalną domieszkę między dwiema grupami populacji o bardzo różnych stylach życia” – podsumowuje Vanessa Villalba-Mouco.