Nowe badanie sugeruje, że szympansy wykorzystują wzniesienia do prowadzenia rozpoznania wrogich grup, często przed wyprawą na terytorium wroga w okresach, gdy ryzyko konfrontacji jest zmniejszone.
Taktyczne wykorzystanie wzniesionego terenu w sytuacjach wojennych było uważane za unikalne dla ludzi – aż do teraz. Po raz pierwszy zaobserwowano jedną z najstarszych strategii militarnych u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych.
Naukowcy przeprowadzili trzyletnie badanie dwóch sąsiadujących ze sobą grup szympansów w lasach Afryki Zachodniej na Wybrzeżu Kości Słoniowej, śledząc naczelne podczas przemierzania swoich terytoriów, w tym nakładającego się obszaru przygranicznego, na którym od czasu do czasu miały miejsce potyczki.
Zespół odkrył, że szympansy wspinały się na wzgórza w kierunku spornej granicy ponad dwukrotnie częściej niż w przypadku podróży do serca własnego terytorium.*
Przebywając na szczytach granicznych wzgórz, szympansy częściej powstrzymywały się od głośnego jedzenia i żerowania i spędzały czas na spokojnym odpoczynku, dzięki czemu mogły słyszeć odległe dźwięki rywalizujących grup – twierdzą badacze.
Im dalej znajdują się wrogie szympansy, tym większe jest prawdopodobieństwo przedostania się na niebezpieczne terytorium po zejściu ze wzgórza. Sugeruje to, że szympansy zamieszkujące tereny wysoko oceniają odległość do rywali i odpowiednio postępują, przeprowadzając najazdy, unikając jednocześnie kosztownych walk.
Inne gatunki ssaków, takie jak surykatki, korzystają z wzniesień, aby wypatrywać drapieżników lub przywoływać partnerów. Naukowcy twierdzą jednak, że jest to pierwszy dowód na to, że zwierzę inne niż człowiek strategicznie wykorzystuje wysokość do oceny ryzyka „konfliktu międzygrupowego”.
„Wojna taktyczna jest uważana za czynnik napędzający ewolucję człowieka” – powiedział dr Sylvain Lemoine, antropolog biologiczny z Wydziału Archeologii Uniwersytetu w Cambridge i główny autor badania opublikowanego w czasopiśmie PLOS Biology.
„To zachowanie szympansów wymaga złożonych zdolności poznawczych, które pomagają w obronie lub rozszerzaniu ich terytoriów i byłoby faworyzowane przez dobór naturalny”.
„Wykorzystywanie krajobrazu do kontroli terytorialnej jest głęboko zakorzenione w naszej historii ewolucyjnej. W stosowaniu przez szympansy strategii wojennej być może widzimy ślady protowojen na małą skalę, które prawdopodobnie istniały w prehistorycznych populacjach łowców-zbieraczy”.
Badanie przeprowadzono w projekcie Taï Chimpanzee Project, gdzie Lemoine pracował w czasie doktoratu. Projektem kieruje obecnie starszy autor badania, dr Roman Wittig z CNRS we Francji.**
Zespoły badaczy spędzają 8-12 godzin dziennie śledząc cztery grupy, które są „przyzwyczajone” do obecności człowieka. Jest to jedno z niewielu miejsc, w których gromadzone są jednocześnie dane dotyczące wielu społeczności dzikich szympansów.
Naukowcy uczestniczący w projekcie dysponują urządzeniami śledzącymi GPS, dzięki którym autorzy badania byli w stanie odtworzyć mapy dwóch graniczących ze sobą terytoriów szympansów, łącznie z danymi dotyczącymi wysokości. Dopasowano je do starych francuskich map kolonialnych, aby potwierdzić topografię.
Każda grupa składała się jednocześnie z 30–40 dorosłych szympansów. W badaniu wykorzystano ponad 21 000 godzin śladów łącznie 58 zwierząt zarejestrowanych w latach 2013–2016.
Aby ustanowić i chronić swoje terytorium, szympansy regularnie organizują wycieczki po peryferiach, tworząc coś w rodzaju „patrolu granicznego” – mówi Lemoine. „Patrole są często prowadzone w podgrupach, które trzymają się blisko siebie i ograniczają hałas. Jako obserwator ma się wrażenie, że patrolowanie się rozpoczęło. Poruszają się i zatrzymują w tym samym czasie, trochę jak podczas polowania” – powiedział.
Wzgórza w pobliżu granicy wykorzystywane do celów rozpoznawczych nazywane są „ostatniami”: izolowane wychodnie skaliste, które przełamują koronę lasu.*** Szympansy wielokrotnie wracały do niektórych z tych ostańców, gdzie czas na szczycie upłynął w bardziej wyciszonym nastroju państwo.
„To nie są punkty obserwacyjne, ale raczej nasłuchowe” – powiedział Lemoine. „Szympansy bębnią w pnie drzew i wydają podekscytowane odgłosy zwane pohukiwaniem, aby komunikować się z członkami grupy lub potwierdzać swoje terytorium. Dźwięki te można usłyszeć z odległości ponad kilometra, nawet w gęstym lesie”.
„Być może jest tak, że szympansy wspinają się na szczyty wzgórz w pobliżu krawędzi swojego terytorium, kiedy nie słyszą jeszcze oznak rywalizujących grup. Spokojny odpoczynek na wzniesieniu formacji skalnej jest idealnym warunkiem do słuchowego wykrywania odległych przeciwników”.
Naukowcy przeanalizowali ruchy taktyczne w ciągu pół godziny po postoju dłuższym niż pięć minut na wzgórzu w pobliżu granicy i porównali je z ruchami po postojach w nisko położonych obszarach przygranicznych.
Po rozpoznaniu na wzgórzu prawdopodobieństwo wkroczenia na terytorium wroga wzrosło z 40%, gdy rywale byli w odległości 500 metrów, do 50%, gdy rywale byli na 1000 m, do 60%, gdy rywale byli na 3000 m.
„Szympansy często poszerzają swoje terytorium, wkraczając i patrolując terytoria swoich sąsiadów. Gromadzenie informacji na wzgórzach pomoże im w tym, zmniejszając jednocześnie ryzyko spotkania jakichkolwiek wrogów” – powiedział Lemoine. „Strefa przygraniczna między obiema grupami podlegała ciągłym zmianom”.
Większe terytorium może zwiększyć zaopatrzenie w żywność i szanse na krycie, mówi Lemoine. Jego poprzednia praca sugeruje, że większe grupy szympansów żyją na większych terytoriach, gdzie presja ze strony rywali jest zmniejszona, co z kolei zwiększa wskaźnik urodzeń w społecznościach.
Najnowsze badania sugerują, że szympansy przeprowadzają rekonesans na wzgórzach, aby uniknąć konfrontacji, a przemoc jest stosunkowo rzadka – mówi Lemoine. Jednak pomiędzy rywalizującymi członkami grupy zdarzały się bójki, a nawet porwania i zabójstwa.
„Czasami grupy najazdowe składające się z dwóch lub trzech samców zapuszczają się w głąb terytorium wroga, co może prowadzić do walki. Konfrontacje między rywalizującymi szympansami są niezwykle hałaśliwe. Zwierzęta wpadają w zastraszający szał, krzycząc, wypróżniając się i chwytając się nawzajem za genitalia”.
UWAGI:
*Szympansy zatrzymywały się na peryferyjnych wzgórzach w 58% ruchów zmierzających w stronę granicy, ale tylko w 25% ruchów zmierzających do centrum ich terytorium.
**Narodowe Centrum Badań Naukowych
*** Wszystkie ostańce wymienione w badaniu jako szczyty wzgórz znajdowały się na wysokości co najmniej 230 metrów nad poziomem morza.
Dane badawcze zebrano na temat szympansów zachodnich (Pan troglodytes verus), podgatunku szympansa pospolitego, występującego w lasach Afryki Zachodniej.