Wyjątkowe wykopaliska grobowca z epoki kamienia przeprowadzono w Majoonsuo, położonym w gminie Outokumpu we wschodniej Finlandii. Wykopaliska wydobyły mikroskopijnie małe fragmenty ptasich piór, sierści psów i małych ssaków oraz włókna roślinne. Odkrycia uzyskane dzięki analizie gleby są wyjątkowe, ponieważ materia organiczna jest słabo zachowana w kwaśnej glebie Finlandii. Badanie prowadzone przez archeolog Tuiję Kirkinen miało na celu zbadanie, w jaki sposób te silnie zdegradowane materiały pochodzenia roślinnego i zwierzęcego można prześledzić za pomocą analizy gleby.
W epoce kamienia w Finlandii zmarłych chowano głównie w dołach w ziemi. Niewiele materii organicznej z przedmiotów wykonanych przez człowieka zachowało się w grobach z epoki kamienia w Finlandii, ale na podstawie miejsc pochówku w okolicznych regionach wiadomo, że przedmioty wykonane z kości, zębów i rogów, a także futra i do grobów składano pióra.
Zęby i groty strzał znalezione w grobie w kolorze ochry
Zespół Trial Excavation z Fińskiej Agencji Dziedzictwa zbadał to miejsce w 2018 r., ponieważ uznano, że jest zagrożony zniszczeniem. Miejsce pochówku znajdowało się pod żwirową, piaszczystą drogą w lesie, z częściowo odsłoniętym czubkiem grobu. Miejsce to było pierwotnie obdarzone intensywnym kolorem czerwonej ochry. Czerwona ochra, czyli bogata w żelazo gleba gliniasta, była wykorzystywana nie tylko w pochówkach, ale także w sztuce naskalnej na całym świecie.
W wykopaliskach archeologicznych w miejscu pochówku znaleziono tylko kilka zębów zmarłego, na podstawie którego wiadomo, że był to dziecko w wieku od 3 do 10 lat. Ponadto w grobie znaleziono dwa poprzeczne groty strzał wykonane z kwarcu oraz dwa inne możliwe przedmioty kwarcowe. Opierając się na kształcie grotów strzał i datowaniu na poziomie brzegu, można oszacować, że pochówek miał miejsce w okresie mezolitu epoki kamienia, około 6000 lat przed naszą erą.
Tym, co wyróżniało wykopaliska, było prawie całkowite zachowanie gleby pochodzącej z grobu. Łącznie pobrano 65 worków na próbki gleby o masie od 0,6 do 3,4 kg, pobrano również próbki porównawcze spoza grobu. Glebę poddano analizie w laboratorium archeologicznym Uniwersytetu w Helsinkach. Z próbek oddzielono materię organiczną za pomocą wody. W ten sposób odsłonięte włókna i włosy zostały zidentyfikowane za pomocą mikroskopii w świetle przechodzącym i elektronowym.
Najstarsze fragmenty piór znalezione w Finlandii
Z próbek gleby zidentyfikowano łącznie 24 mikroskopijne (0,2-1,4 mm) fragmenty ptasich piór, z których większość pochodziła z puchu. Siedem fragmentów piór zostało zidentyfikowanych jako pochodzące z puchu ptactwa wodnego (Anseriformes). To najstarsze fragmenty piór, jakie kiedykolwiek znaleziono w Finlandii. Chociaż pochodzenia puchu nie można z całą pewnością określić, może on pochodzić z odzieży wykonanej ze skór ptactwa wodnego, takiej jak parka lub anorak. Możliwe też, że dziecko leżało na puchowym łóżku.
Oprócz puchu ptactwa wodnego zidentyfikowano jeden fragment piór sokoła (Falconidae). Być może pierwotnie stanowiła część opierzenia strzał przyczepionych do grotów strzał lub, na przykład, z piór używanych do ozdabiania szaty.
Sierść psa czy wilka?
Oprócz piór zidentyfikowano 24 fragmenty sierści ssaków o długości od 0,5 do 9,5 mm. Większość włosów była mocno zdegradowana, przez co identyfikacja nie była już możliwa. Najwspanialszymi odkryciami były trzy włosy psa, prawdopodobnie drapieżnika, znalezione na dnie grobu. Sierść może również pochodzić np. z obuwia wykonanego z wilczej lub psiej skóry. Możliwe też, że u stóp dziecka leżał pies.
„Psy pochowane ze zmarłymi znaleziono na przykład w Skateholm, słynnym miejscu pochówku w południowej Szwecji sprzed około 7000 lat” – mówi profesor Kristiina Mannermaa z Uniwersytetu w Helsinkach.
„Odkrycie w Majoonsuo jest rewelacyjne, mimo że ze zwierzęcia lub zwierząt nie pozostały nic poza włosami – nawet zębami. Nie wiemy nawet, czy to pies, czy wilk” – mówi, dodając: „Metoda wykorzystane, pokazuje, że ślady futra i piór można znaleźć nawet w grobach sprzed kilku tysięcy lat, w tym w Finlandii.”
„To wszystko daje nam bardzo cenny wgląd w zwyczaje pogrzebowe w epoce kamienia, wskazując, jak ludzie przygotowywali dziecko do podróży po śmierci” – mówi Kirkinen.
Ziemia jest pełna informacji
Znaleziono również trzy fragmenty włókien roślinnych, które są szczególnie słabo zachowane w kwaśnej fińskiej glebie. Włókna te były tak zwane włókna łykowe, co oznacza, że pochodzą one na przykład z wierzby lub pokrzywy. W tamtym czasie przedmiotem, którego były częścią, mogła być sieć używana do łowienia ryb, sznur do mocowania ubrań lub wiązka sznurków. Na razie w Finlandii znane jest tylko jedno inne odkrycie włókien łykowych z epoki mezolitu: słynna sieć Antrea wystawiona w Muzeum Narodowym Finlandii, spleciona włóknami łykowymi wierzby.
W badaniu opracowano technikę separacji włókien, która jest już stosowana w kolejnych badaniach. Projekt wykazał ogromną wartość informacyjną gleby wydobytej ze stanowisk archeologicznych.