Woda i kleik – nie chleb: odkrywanie diety wczesnych neolitycznych rolników w Skandynawii W neolitycznej osadzie na duńskiej wyspie Fionia, której historia sięga 5500 lat, archeolodzy odkryli zarówno kamienie mielące, jak i ziarna wczesnych zbóż. Z nowych badań wynika jednak, że mieszkańcy nie używali kamieni do mielenia ziaren zbóż. Zamiast robić chleb, prawdopodobnie przygotowywali owsiankę lub kleik z ziaren.
Kamień szlifierski, jak sama nazwa wskazuje, to kamień o wystarczająco płaskiej powierzchni, która umożliwia szlifowanie o niego innym, mniejszym kamieniem.
Archeolodzy znaleźli czternaście takich kamieni podczas wykopalisk pozostałości osady wczesnoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych w Frydenlund, na Strandby Mark, na południowy wschód od Haarby na Fionii (patrz ramka faktów na dole tego tekstu).
Możesz obejrzeć obrazy 3D 11 różnych kamieni szlifierskich ze strony Frydenlund tutaj (możesz je obracać i obracać za pomocą myszki).
Znaleźli także ponad 5000 zwęglonych ziaren m.in. nagiego jęczmienia, pszenicy płaskurki i pszenicy durum.
Można od razu założyć, że mieszkańcy 5500 lat temu mielili zboże na mąkę i wypiekali z niej chleb. Taka była rzeczywiście typowa interpretacja kamieni szlifierskich z tamtych czasów.
Ale tak się nie stało.
Międzynarodowy zespół badawczy z Danii, Niemiec i Hiszpanii przeanalizował obecnie zarówno ziarna, jak i kamienie, dochodząc do wniosku, że kamieni mielących nie używano do mielenia zbóż.
Naukowcy zbadali mikroskopijne pozostałości roślin mineralnych (fitolity) i ziarna skrobi w małych zagłębieniach na powierzchni kamieni. Co zaskakujące, nie znaleźli żadnych śladów rozdrabniania zbóż.
Naukowcy znaleźli na kamieniach tylko kilka fitolitów, a zidentyfikowane przez nich ziarna skrobi pochodziły z dzikich roślin, a nie ze zbóż.
„Nie zidentyfikowaliśmy roślin, z których pochodzą ziarna skrobi. Wykluczyliśmy jedynie najbardziej oczywistych kandydatów – czyli znalezione na osadzie zboża, które nie były mielone, a także różne zebrane gatunki, w tym orzechy laskowe” – wyjaśnia archeobotanik , doktor Welmoed opuścił Muzeum Moesgaard.
Razem ze starszym badaczem, dr Philem. Nielsa H. Andersena, również z Muzeum Moesgaard, kierowała badaniami opublikowanymi niedawno w czasopiśmie naukowym Vegetation History and Archaeobotany.
Do czego służyły kamienie mielące, pozostaje kwestią otwartą interpretacji, poza tym, że brakuje na nich wyraźnych śladów zużycia na skutek ruchów pchających stosowanych przy mieleniu ziarna.
„Żarna w kształcie koryta, ze śladami ruchów pchających, pojawiły się 500 lat później. Badane tu kamienie mielące uderzano tłuczkami z kamienia, jakby rozbijano je w moździerzu. Na stanowisku znaleźliśmy też takie tłuczki, przypominające zaokrąglony, gruby kamień kiełbasy, nie analizowaliśmy ich jednak pod kątem fitolitów ani skrobi” – wyjaśnia Niels H. Andersen.
Po raz pierwszy przeprowadzono najnowocześniejsze połączenie analiz fitolitu i skrobi na kamieniach mielących pochodzących od pierwszych rolników w Europie Północnej. Wyniki potwierdzają hipotezę, którą archeobotanicy i archeolodzy w innych częściach Europy Północnej wysunęli także po odkryciu pozostałości ziaren ugotowanych na owsiankę i kleik: że pierwsi rolnicy nie żywili się wodą i chlebem, ale raczej wodą i kleikiem, obok jagód, orzechów, korzenie i mięso. I tak, prawdopodobnie pili wodę. Zdaniem Nielsa H. Andersena w Danii przed epoką brązu nie natrafiono na żadne ostateczne ślady warzenia piwa.
Jak jednak podkreślają dwaj badacze z Muzeum Moesgaard: „To badanie dotyczy tylko jednej osady. Chociaż potwierdza ono inne ustalenia z kultury pucharów lejkowatych, nie możemy wykluczyć możliwości uzyskania odmiennych wyników, gdy zastosuje się tę metodę do znalezisk z innych wykopalisk .”
Fakty:
Kultura pucharów lejkowatych była wczesną kulturą rolniczą w Europie Północnej, Środkowej i Wschodniej w okresie ok. 4000-2800 p.n.e., oznaczające wprowadzenie rolnictwa i hodowli bydła do Skandynawii. Nazwa nawiązuje do powszechnie spotykanych w tej kulturze glinianych zlewek z szyjkami w kształcie lejka. Odkrycie na południu Fionii jest najobszerniejszym znaleziskiem kamieni mielących i ziaren kultury pucharów lejkowatych w całym regionie, który obejmuje. Badanie przeprowadzono we współpracy naukowców z Muzeum Moesgaard i Uniwersytetu w Aarhus w Danii, Uniwersytetu w Kilonii w Niemczech oraz Hiszpańskiej Krajowej Rady ds. Badań Naukowych (IMF-CSIC) w Barcelonie