Przez długi czas uważano, że wskaźniki przemocy w Norwegii i Danii w epoce wikingów były porównywalne. Zespół badaczy, w tym socjolog z University of South Florida David Jacobson, kwestionuje to założenie.
Ich odkrycia pokazują, że przemoc interpersonalna – przemoc niebędąca karą wymierzaną przez władze – była znacznie częstsza w Norwegii. Jest to widoczne w znacznie wyższych wskaźnikach urazów szkieletów i zakresie uzbrojenia w Norwegii. Badanie, opublikowane w Journal of Anthropological Archaeology, rzuca nowe światło na to, jak społeczeństwa epoki wikingów w Norwegii i Danii różniły się pod względem doświadczeń z przemocą i roli, jaką struktury społeczne odgrywały w kształtowaniu tych wzorców.
Jacobson jest częścią interdyscyplinarnego zespołu, który połączył archeologię i socjologię z badaniem szkieletów i kamieni runicznych – podniesionych kamieni z inskrypcjami – aby ujawnić kluczowe różnice w tym, jak przemoc, hierarchie społeczne i autorytet wpływały na te dynamikę w obu regionach. Pozostali naukowcy w zespole pochodzą z Norwegii i Niemiec.
„Interdyscyplinarne podejście zastosowane w tym badaniu pokazuje nam, w jaki sposób można ujawnić wzorce społeczne i polityczne, nawet gdy istnieje niewiele źródeł pisanych” – powiedział Jacobson.
Norwegia: społeczeństwo bardziej agresywne?
Naukowcy przeanalizowali szczątki szkieletów z Norwegii i Danii z epoki wikingów i odkryli, że 33% norweskich szkieletów wykazywało zagojone obrażenia, co wskazuje, że gwałtowne starcia nie były rzadkością. Dla porównania, 37% szkieletów wykazywało oznaki śmiertelnych urazów, co podkreśla częste i często śmiertelne użycie broni w Norwegii.
Godną uwagi cechą Norwegii była obecność broni, zwłaszcza mieczy, obok szkieletów w grobach. Badanie zidentyfikowało ponad 3000 mieczy z późnej epoki żelaza i okresu wikingów w Norwegii, z zaledwie kilkudziesięcioma w Danii. Odkrycia te sugerują, że broń odgrywała znaczącą rolę w tożsamości i statusie społecznym norweskich wikingów – co dodatkowo podkreśla związek tej kultury z przemocą.
Dania: Bardziej strome hierarchie społeczne i kontrolowana przemoc
W Danii wyniki pokazują inny wzorzec. Duńskie społeczeństwo było bardziej scentralizowane, z wyraźniejszymi hierarchiami społecznymi i silniejszą władzą centralną. Przemoc była bardziej zorganizowana i kontrolowana, często powiązana z oficjalnymi egzekucjami, a nie aktami przemocy osobistej.
Na przykład szczątki szkieletowe w Danii wykazywały mniej oznak obrażeń związanych z bronią, ale zawierały dowody egzekucji, takich jak dekapitacje. Dowody szkieletowe sugerują, że około 6% Duńczyków-Wikingów zmarło gwałtownie, prawie wszyscy w wyniku egzekucji.
Bardziej ustrukturyzowane społeczeństwo Danii miało również mniejszy odsetek grobów zawierających broń niż norweskie. Zamiast tego porządek społeczny utrzymywano poprzez kontrolę polityczną, co odzwierciedlało się w budowie dużych ziemnych umocnień i fortyfikacji. Te monumentalne budowle, szczególnie za panowania króla Haralda Sinozębego w X wieku, wykazały większą zdolność Danii do skoordynowanej pracy i bardziej zorganizowanej hierarchii społecznej.
Skąd te różnice?
Badanie sugeruje, że bardziej sztywna struktura społeczna Danii oznaczała, że przemoc była rzadsza, ale bardziej systematycznie egzekwowana za pośrednictwem oficjalnych kanałów, takich jak egzekucje. Tymczasem bardziej zdecentralizowane społeczeństwo Norwegii doświadczyło więcej przemocy typu peer-to-peer, o czym świadczą wyższe poziomy traumy znalezione w szkieletach.
Wyniki badań potwierdzają również szerszą teorię, że silniejszy autorytet i wyższe hierarchie społeczne mogą zmniejszyć ogólny poziom przemocy w społeczeństwie poprzez centralizację użycia siły pod oficjalną kontrolą.
„Wyniki tych wzorców sugerują, że mówimy o odrębnych społeczeństwach w regionach Norwegii i Danii” – powiedział Jacobson. „To dość uderzające, ponieważ założenie było takie, że społecznie Viking Scandanavia była w dużej mierze przestrzenią pojedynczą”.
Szersze implikacje
Badania te przyczyniają się do rosnącego zbioru prac, które badają, w jaki sposób struktury społeczne wpływały na przemoc w społeczeństwach historycznych. Podobne wzorce zaobserwowano w innych częściach świata, takich jak region Andów w Ameryce Południowej i obszary Ameryki Północnej, gdzie mniej scentralizowane społeczeństwa również doświadczały wyższego poziomu przemocy.
Jacobson powiedział, że ma nadzieję, że badanie „stanowi krok w kierunku nowego modelu wyjaśniającego, zwłaszcza gdy źródła pisane z tego okresu są częściowe lub wręcz nieistniejące”.
Uwaga: W skład zespołu badawczego wchodzili również naukowcy z Uniwersytetu w Oslo, Niemieckiego Stowarzyszenia Archeologii oraz Norweskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii.