Zgodnie z kanonem od dawna stosowanym w biologii ewolucyjnej, dobór naturalny jest okrutnie samolubny, faworyzując cechy, które pomagają promować sukces reprodukcyjny. Oznacza to zwykle, że tak zwana „siła” selekcji jest dobrze przygotowana do usuwania szkodliwych mutacji, które pojawiają się we wczesnym okresie życia i w latach reprodukcyjnych. Jednak wraz z wiekiem płodność ustaje, historia mówi, że dobór staje się ślepy na to, co dzieje się z naszymi ciałami. Po okresie menopauzy nasze komórki są bardziej podatne na szkodliwe mutacje. U zdecydowanej większości zwierząt oznacza to zwykle, że śmierć następuje wkrótce po zakończeniu płodności.
To stawia ludzi (i niektóre gatunki wielorybów) w wyjątkowym klubie: zwierzęta, które żyją jeszcze długo po zakończeniu życia reprodukcyjnego. Jak to jest, że możemy żyć dekady w cieniu selekcji?
„Z perspektywy doboru naturalnego długie życie po menopauzie jest zagadką” – powiedział profesor antropologii UC Santa Barbara Michael Gurven. U większości zwierząt, w tym szympansów – naszych najbliższych braci naczelnych – ten związek między płodnością a długowiecznością jest bardzo wyraźny, gdzie przeżywalność spada wraz ze zdolnością do reprodukcji. Tymczasem u ludzi kobiety mogą żyć przez dziesięciolecia po tym, jak ich zdolność do posiadania dzieci się skończy. „Nie tylko zyskujemy kilka dodatkowych lat – mamy prawdziwy etap życia poreprodukcyjnego” – powiedział Gurven.
W artykule opublikowanym w Proceedings of the National Academy of Sciences, starszy autor Gurven, wraz z byłym stażystą UCSB i ekologiem populacyjnym, Razielem Davisonem, kwestionują utrwalony od dawna pogląd, że siła doboru naturalnego u ludzi musi spaść do zera po zakończeniu reprodukcji.
Twierdzą, że długa długość życia po reprodukcyjnego nie wynika tylko z ostatnich postępów w zdrowiu i medycynie. „Potencjał długiego życia jest częścią tego, kim jesteśmy jako ludzie, ewolucyjną cechą przebiegu życia” – powiedział Gurven.
Sekret naszego sukcesu? Nasi dziadkowie.
„Pomysły na potencjalną wartość osób starszych krążyły od jakiegoś czasu” – powiedział Gurven. „Nasz artykuł formalizuje te idee i pyta, jaka może być siła doboru, gdy weźmie się pod uwagę wkład osób starszych”.
Na przykład jeden z wiodących pomysłów na ludzką długowieczność nazywa się Hipotezą Babci – pomysł, że dzięki swoim wysiłkom babcie ze strony matki mogą zwiększyć swoją sprawność fizyczną, pomagając poprawić przeżycie wnuków, umożliwiając w ten sposób ich córkom mieć więcej dzieci. Takie efekty sprawnościowe pomagają zapewnić, że DNA babci jest przekazywane.
„A więc to nie jest reprodukcja, ale jest to rodzaj reprodukcji pośredniej. Zdolność do łączenia zasobów, a nie tylko polegania na własnych wysiłkach, zmienia zasady gry dla wysoce społecznych zwierząt, takich jak ludzie” – powiedział Davison.
W swoim artykule naukowcy biorą sedno tej idei – transfery międzypokoleniowe lub dzielenie się zasobami między starymi i młodymi – i pokazują, że ona również odgrywała fundamentalną rolę w sile selekcji w różnym wieku. Dzielenie się żywnością w społeczeństwach nieprzemysłowych jest chyba najbardziej oczywistym przykładem.
„Minęły dwie dekady od urodzenia, zanim ludzie wyprodukują więcej żywności niż konsumują” – powiedział Gurven, który badał gospodarkę i demografię Tsimané i innych rdzennych grup Ameryki Południowej. Aby dzieci mogły same sobie radzić i być produktywnymi członkami grupy, trzeba zdobywać i udostępniać dużo jedzenia. Dorośli zaspokajają większość tej potrzeby dzięki możliwości zdobycia większej ilości żywności niż sami potrzebują, co jest strategią zaopatrzenia, która od wieków utrzymywała społeczeństwa przedindustrialne, a także przenosi się na społeczeństwa uprzemysłowione.
„W naszym modelu duża nadwyżka, jaką produkują dorośli, pomaga poprawić przeżycie i płodność bliskich krewnych, a także innych członków grupy, którzy niezawodnie dzielą się swoim jedzeniem” – powiedział Davison. „Patrząc przez pryzmat produkcji żywności i jej skutków, okazuje się, że pośrednia wartość sprawności fizycznej dorosłych jest również najwyższa wśród dorosłych w wieku rozrodczym. Jednak korzystając z danych demograficznych i ekonomicznych od wielu łowców-zbieraczy i ogrodników, stwierdzamy, że nadwyżka zapewniane przez starszych dorosłych również generuje pozytywną selekcję dla ich przetrwania. Obliczamy, że cała ta dodatkowa sprawność w późnej dorosłości jest warta nawet kilku dodatkowych dzieci!”
„Pokazujemy, że starsi są cenni, ale tylko do pewnego stopnia” — twierdzi Gurven. „Nie wszystkie babcie są na swoją wagę. Mniej więcej po siedemdziesiątce myśliwi-zbieracze i rolnicy pochłaniają więcej zasobów, niż zapewniają. Dodatkowo, po osiągnięciu połowy siedemdziesiątki, większość ich wnuków nie będzie już na utrzymaniu, tak więc krąg bliskich krewnych, którzy mogą skorzystać z ich pomocy, jest niewielki”.
Ale jedzenie to nie wszystko. Oprócz karmienia dzieci są również uczone i socjalizowane, szkolone w zakresie odpowiednich umiejętności i światopoglądów. To tutaj starsi dorośli mogą wnieść swój największy wkład: chociaż nie przyczyniają się tak bardzo do nadwyżki żywności, mają zgromadzone umiejętności na całe życie, które mogą wykorzystać, aby zmniejszyć obciążenie rodziców opieką nad dziećmi, a także wiedzę i szkolenia, które mogą przekazać swoim wnukom.
„Gdy weźmiesz pod uwagę, że starsi są również aktywnie zaangażowani w pomaganie innym w zdobywaniu paszy, to dodaje to jeszcze więcej wartości sprawności do ich aktywności i życia” – powiedział Gurven. „Starsi nie tylko przyczyniają się do rozwoju grupy, ale ich użyteczność pomaga zapewnić, że z nadwyżek otrzymują również ochronę i opiekę od swojej grupy. Innymi słowy, współzależność przebiega w obie strony, od starego do młodego i od młodego do starego”.
„Jeżeli jesteś częścią mojego społecznego świata, może pojawić się jakiś odrzut” – wyjaśnił Davison. „Więc w zakresie, w jakim jesteśmy współzależni, jestem zainteresowany twoim zainteresowaniem, wykraczającym poza zwykłe pokrewieństwo. Interesuje mnie, abyś był jak najbardziej wykwalifikowany, ponieważ część twojej produktywności może mi pomóc”.
Gurven i Davison stwierdzili, że zamiast długiego życia otwierającego możliwości, które doprowadziły do gospodarki i zachowań społecznych podobnych do człowieka, jest bardziej prawdopodobne, że jest odwrotnie – nasze strategie oparte na umiejętnościach i długoterminowe inwestycje w zdrowie grupy i ewoluowała wraz z przejściem do naszej konkretnej historii ludzkiego życia, z jej przedłużonym dzieciństwem i niezwykle długim etapem poreprodukcyjnym.
W przeciwieństwie do tego, szympansy – które najlepiej domyślają się, jaki mógł być ostatni wspólny przodek człowieka – są w stanie zdobywać pożywienie dla siebie do 5 roku życia. Mimo to autorzy pokazują, że gdyby podobny do szympansa przodek szerzej dzielił się swoim pożywieniem, nadal mógłby generować wystarczający pośredni wkład w przystosowanie, aby zwiększyć siłę selekcji w późniejszej dorosłości.
„To sugeruje, że ludzka długowieczność to tak naprawdę opowieść o współpracy” – powiedział Gurven. „Rzadko obserwuje się babcie szympansów, które robią coś dla swoich wnuków”.
Chociaż autorzy twierdzą, że ich praca jest bardziej o tym, jak zdolność do długiego życia pojawiła się po raz pierwszy w linii Homo, sugestia, że jesteśmy to winni starszym na całym świecie, jest ważnym przypomnieniem, które czekamy na przyszłość.
„Pomimo, że starsi są dziś znacznie liczniejsi niż kiedykolwiek w przeszłości, nadal istnieje wiele ageizm i niedocenianie starszych dorosłych” – powiedział Gurven. „Kiedy COVID wydawał się najbardziej zabójczy tylko dla starszych osób, wielu wzruszyło ramionami z powodu pilnej potrzeby zablokowania lub innych poważnych środków ostrożności.
„Większość ogromnej wartości naszych starszych pozostaje niewykorzystana” — dodał. „Czas poważnie pomyśleć o tym, jak ponownie połączyć pokolenia i wykorzystać część tej starszej mądrości i wiedzy”.